Toprak erozyonu, verimli arazilerin kaybı, çölleşme riski, iklim krizi, su kıtlığı ve artan gıda fiyatları, tarımın hem iklim krizinden en çok etkilenen alanlardan biri hem de bu krizde önemli bir aktör olduğunu gösteriyor. Kısacası, bugün alınan her karar, gelecek kuşakların hangi toprakta, hangi iklimde, hangi gıdayla yaşayacağını belirliyor. “Böyle gelmiş, böyle gider” demek yerine, “Burası böyle ama böyle gitmek zorunda değil” deme cesaretinin adı onarıcı tarım.

Onarıcı tarım, bozulmuş ekosistemleri iyileştirmeyi, toprağı yeniden canlandırmayı ve tarımsal üretimi doğanın döngüleriyle uyumlu hale getirmeyi hedefleyen bütüncül bir yaklaşım. Klasik, alışılagelmiş tarım yöntemleri çoğu zaman sadece verime ve kısa vadeli kazanca odaklanırken onarıcı tarım, toprağın, suyun, iklimin ve bu topraklarda yaşayan insanların birbiriyle bağlı olduğunu kabul eder. Bu yüzden onarıcı tarım yalnızca mevcut durumu korumakla kalmaz aynı zamanda toprağı ve ekosistemi aktif olarak iyileştirmeyi amaçlar.

Küresel ölçekte yapılan çalışmalar, onarıcı tarım uygulamalarının yaygınlaşmasının hem iklim krizini yavaşlatmada hem de gıda güvenliğini korumada güçlü bir rol oynayacağını da açıkça gösteriyor.

Bu yüzden onarıcı tarım, sadece çiftçilerin meselesi değil, sofraya oturan herkesin, her lokmada payı olan herkesin ortak meselesi.

NEDEN ONARICI TARIM?

Bugün dünya, tarım kaynaklı baskıyı hem yaşıyor hem de buna bağlı risklerle karşı karşıya.

Toprak erozyonu: Soil Atlas 2024 verilerine göre, her yıl yaklaşık 75 milyar ton verimli toprak kaybediliyor; bu, her 5 saniyede bir futbol sahası büyüklüğünde verimli alanın yok olması demek.

Çölleşme riski: Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi kapsamında hazırlanan raporlar, mevcut gidişat değişmezse Türkiye’deki verimli arazilerin önümüzdeki 25 yıl içinde çok büyük bir bölümünün çölleşme riskiyle karşı karşıya kalabileceğini gösteriyor.

İklim krizi ve verim düşüşü: Araştırmalar, 2000 yılından bu yana artan sıcaklık ve kuraklık nedeniyle küresel tarımsal verimin yaklaşık %5 oranında düştüğünü ortaya koyuyor.

Diğer yandan tarım sektörü de ekosistem üzerinde ciddi bir yük oluşturuyor:

FAO verilerine göre tarım, küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık %13’ünden sorumlu.

Dünyadaki temiz su kaynaklarının yaklaşık %70’i tarımsal sulamada kullanılıyor.

Yani tablo çok net… Tarım, hem iklim krizinden en çok etkilenen alanlardan biri hem de bu krizde önemli bir aktör. Onarıcı tarım ise bu döngüyü tersine çevirmek için güçlü bir araç.

Küresel ısınmayı 1,5°C ile sınırlayabilmek için 2030 yılına dek dünyadaki ekili alanların yaklaşık %40’ında onarıcı tarım uygulamalarına geçilmesi gerektiği hesaplanıyor. Bugün bu oran %15 civarında.

ONARICI TARIM NEDİR?

Onarıcı tarım, en basit anlatımla: toprağın kaybettiği sağlığı geri kazandırmayı, yani onu aktif olarak iyileştirmeyi hedefleyen bir tarım yaklaşımıdır.

Bu yaklaşım:

Toprağın üzerinin yıl boyunca mümkün olduğunca bitki örtüsüyle kaplı kalmasını,

Toprak işlemenin azaltılmasını veya tamamen terk edilmesini,

Çeşitliliğin (bitki, hayvan, mikroorganizma) artırılmasını,

Kimyasal girdilere bağımlılığın azaltılmasını,

Su ve karbon döngülerinin güçlendirilmesini hedefler.

Sürdürülebilir veya organik tarımla kesiştiği noktalar olsa da onarıcı tarımın farkı nedir diye sorarsanız. Onarıcı tarım sadece zararı azaltmaya değil, bozulan ekosistemi onarmaya ve daha sağlıklı hale getirmeye odaklanır. Yani ‘daha az kötü’ olmakla yetinmez, toprağı dünden daha iyi bırakmayı hedefler.

Bugün bu yaklaşımla atılan bir tohum, sadece gıda değil, aynı zamanda geleceği onarım vaadi taşır.

ONARICI TARIMIN TEMEL FAYDALARI NEDİR?

1. Toprak Sağlığını Canlandırır

Onarıcı tarım, toprağı bir canlı ekosistem olarak ele alır.

Bitki köklerini hastalıklardan koruyan, besin maddelerini çözen ve bitkilerin kullanabileceği forma getiren mikroorganizmaların faaliyetini destekler.

Mikroorganizmalar için temel besin kaynağı olan organik madde miktarını artırır.

Toprağın karbon ve su tutma kapasitesini güçlendirir, böylece hem verim hem de dayanıklılık artar.

Bilimsel çalışmalar, onarıcı tarım uygulanan tarlalarda organik madde oranının 3–7 yıl içinde %30’a kadar artabildiğini gösteriyor.

2. Ekonomik Dayanıklılık Sağlar

Sağlıklı toprak, uzun vadede çiftçinin ekonomik güvencesi demektir.

Kimyasal gübre, pestisit ve yoğun yakıt kullanımı gibi girdilere bağımlılığı azaltır.

Besin maddeleri açısından zengin, biyolojik çeşitliliği yüksek toprak, daha dengeli ve istikrarlı verim sağlar.

Ürün kalitesi yükselir, bu da çoğu zaman pazarda daha yüksek değer anlamına gelir.

Girdi maliyetlerinin hızla arttığı bir dünyada, toprağın kendi kendini besleyebilmesi, çiftçinin bir sonraki sezonu daha az kaygıyla planlaması anlamına gelir. Onarıcı tarım demek uzun vadeli dayanıklılık demek.

3. Afetlere Karşı Direnci Artırır

Onarıcı tarım uygulanan topraklar, adeta bir sünger gibi davranır:

Kuraklık dönemlerinde suyu daha iyi tutar, bitkilerin strese girmesini geciktirir.

Ani ve şiddetli yağışlarda suyu emerek taşkın, yüzey akışı ve erozyonu azaltır.

Bu özellikleriyle onarıcı tarım, iklim krizine uyum sağlamak için elimizdeki en güçlü araçlardan biri olduğunu söyleyebiliriz.

4. Sosyo-Kültürel Etki Yaratır

Onarıcı tarım yalnızca toprağı değil, kırsal yaşamı da güçlendirir:

Çiftçilerin yaşam kalitesini ve ekonomik güvenliğini artırır.

Yerelde çevre bilincini ve topluluk dayanışmasını güçlendirir.

Eğitim programları sayesinde üreticilere yeni beceriler, gençlere yeni iş alanları kazandırır.

Köyde bir tarlanın onarıcı tarıma geçmesi, çoğu zaman yalnızca o aileyi değil, komşu tarlaları, köy kahvesindeki sohbetleri, gençlerin gelecek hayallerini de etkiler. Toprağı onarmak, aynı zamanda bir bölgenin hikayesini de yeniden yazmaktır.

Bu farkındalıkla Anadolu Efes’in Sürdürülebilir Tarım ve Etki Girişimciliği Programı gibi inisiyatifler, çiftçilere iklim değişikliği, döngüsel ekonomi, finansman yöntemleri ve bütüncül tarım uygulamalarına dair ücretsiz eğitimler sunarak bu dönüşümü destekliyor.

TOPRAKTA ONARIM: EKOSİSTEMİN KALBİ

Toprağa sadece üzerine ekim yaptığımız bir yüzey olarak bakmak haksızlık olur. Toprak aynı zamanda milyarlarca canlı organizmanın, karmaşık besin ağlarının ve hassas döngülerin bir arada yaşadığı canlı bir ekosistem.

Onarıcı tarım ile bu canlı ekosistem:

Toprak biyotası (bakteriler, mantarlar, solucanlar, böcekler) zenginleşir,

Toprağın pH dengesi korunur,

Organik madde artışı sayesinde bitki besin döngüsü doğal haline yaklaşır,

Toprak yeniden verimli, canlı ve dayanıklı bir yapıya kavuşur.

Bir avuç sağlıklı toprakta, dünyadaki insan sayısından fazla canlı organizma yaşar. Onarıcı tarım, o bir avuç toprağın yeniden hayatla dolup taşmasını hedefler.

KARBON DEPOLAMA

Toprak, dünyadaki karbonun üçte ikisinden fazlasını barındıran dev bir karbon havuzudur.

Doğru tarım uygulamaları ile:

Her hektar toprak, yılda 1–3 ton karbonu bünyesinde depolayabilir.

Bu durum hem iklim kriziyle mücadeleye katkı sağlar hem de toprağın uzun vadeli sağlığını güçlendirir.

Gökyüzünde dolaşan karbonu, toprağın içine çekip orada saklamak, hem gezegen hem de çiftçi için aynı anda fayda yaratmanın belki de en somut yollarından biri.

SU YÖNETİMİ

Onarıcı tarım uygulamaları:

Toprak yapısını iyileştirerek yağmur suyunun toprağa daha hızlı ve dengeli sızmasını (infiltrasyon) sağlar.

Yağmur suyu hasadı ve örtü bitkileri ile suyun tarlada tutulmasına yardımcı olur.

Erozyonu ve yüzey akışını azaltarak hem toprak kaybını hem de sel riskini düşürür.

Kurak geçen bir sezonda bile, toprağın elindekini tutabilmesi, çiftçi için umudun kendisidir.

ONARICI TARIM NASIL UYGULANIR?

Onarıcı tarım tek bir teknik değildir. Her arazi farklı, her çiftçinin hikayesi kendine özgü. Bu yüzden onarıcı tarım, ‘tek doğru’yu dayatmak yerine, sahadaki gerçekliğe uyumlanan esnek bir yol haritası sunar. Bu yöntem arazinin iklimine, toprağına, üretim hedefine göre şekillenen bir yöntemler bütünüdür.

Ancak sık kullanılan bazı uygulamalar şöyle özetlenebilir:

1. Örtü Bitkileri

Çıplak bir toprak, savunmasız bir zemin demek. Örtü bitkileri ise o toprağın paltosu, zırhı, yaşam alanıdır. Onarıcı tarım toprağın yılın büyük bölümünde çıplak kalmamasını sağlar.

Erozyonu azaltır,

Karbon ve organik maddeyi artırır,

Toprak altı canlılığını destekler,

Yabancı ot baskısını yönetmeye yardımcı olur.

Baklagiller, çavdar, fiğ gibi türler sık tercih edilen örtü bitkileridir.

2. Ekim Nöbeti

Aynı bitki türünün yıl yıl üst üste ekilmesi, toprağın yorgun düşmesine ve hastalıkların artmasına yol açar. İnsan bedeninin tek tip beslenmeyle zayıf düşmesi gibi, toprağın da sürekli aynı ürünü taşımaya gücü yetmez. Ekim nöbeti, toprağın dengeli beslenmesidir.

Ekim nöbetiyle:

Farklı kök yapıları ve besin ihtiyaçları olan bitkiler dönüşümlü ekilir,

Toprak yapısı ve besin döngüsü dengelenir,

Zararlı ve hastalık baskısı azalır.

3. Azaltılmış veya İşlemesiz Tarım

Toprağı her sezon yeniden altüst etmek yerine, ona nefes alacağı sakin bir düzen kurmak uzun vadede hem verime hem de ekosisteme iyi gelir. Toprağın sürülmesi, kısa vadede ‘temiz’ bir görüntü ve kolay ekim sağlasa da uzun vadede:

Karbon kaybını artırır,

Erozyonu hızlandırır,

Toprak yapısını bozar.

Onarıcı yaklaşımda hedef, toprağı mümkün olduğunca az rahatsız etmek:

Azaltılmış toprak işleme veya tamamen işlemesiz tarım tercih edilerek

Erozyon %90’a kadar azaltılabilir,

Su tutma kapasitesi artar,

Karbon kaybı minimuma iner.

4. Yeşil Gübreleme

Yeşil gübrelemene tarlanın kendi içinde kurduğu dayanışma sistemi denilebilir. Özetle bir bitki diğerine, bir sezon bir sonrakine omuz verir. Belirli bitkiler, büyümelerinin ardından biçilip toprağa karıştırılır.

Organik maddeyi artırır,

Toprak yapısını iyileştirir,

Yabancı ot baskısını kırar,

Doğal bir gübre etkisi yaratarak kimyasal gübre ihtiyacını azaltır.

5. Kompost ve Mikrobiyal Destek

Kompost, toprağa geri kazandırılan organik atıkların, kontrollü biçimde ayrışması sonucu oluşur. Yani kompost, çöp sandığımız pek çok şeyin aslında toprağın en değerli besini olabileceğini hatırlatır.

Toprağın biyolojik canlılığını güçlendirir,

Besin maddelerini bitkiler için erişilebilir hale getirir,

Kuraklık stresine karşı bitkilerin direncini artırır.

Mikrobiyal preparatlar ve biyogübreler de toprağın mikrobiyal çeşitliliğini zenginleştirerek benzer bir canlandırıcı rol oynar.

6. Tarım Ormancılığı ve Hayvan Entegrasyonu

Ağaçların, tarla bitkilerinin ve hayvanların aynı alanı paylaştığı sistemler, onarıcı tarımın önemli bileşenlerindendir. Ağaç, hayvan ve bitkinin aynı manzarada buluştuğu bir tarla, hem görsel olarak hem de ekolojik olarak en zengin üretim alanlarından biridir.

Ağaçlar gölge, rüzgar kırıcı ve karbon depolayıcı olarak görev yapar.

Hayvanlar, planlı otlatma ile hem toprağı havalandırır hem de doğal gübre kaynağı sağlar.

Polikültür (birden fazla türün birlikte yetiştirilmesi), ekosistemi daha dayanıklı hâle getirir.

7. Dijital ve Teknolojik Çözümler

Onarıcı tarım, sadece “geleneksel” yöntemlere dönmek değildir; teknoloji ile birleştiğinde etkisi büyür:

Sensörler ve toprak nem ölçüm cihazları,

Drone ve uydu görüntüleme teknolojileri,

Veri tabanlı karar destek sistemleri,

Çiftçilerin doğru zamanda, doğru müdahaleyi yapmasına yardımcı olur. Böylece hem kaynak kullanımı optimize edilir hem de onarım süreci bilimsel verilerle desteklenir. Bir çiftçinin tarlasını artık sadece gözle değil, verilerle okuyabilmesi, geleneksel bilgiyi teknolojiyle yan yana getirmenin en güçlü örneklerinden de biridir.

ÖLÇÜMLEME: ONARIMIN BİLİMSEL TEMELİ

Bir uygulamanın gerçekten “onarıcı” olup olmadığını anlamak için sadece niyet yetmez; ölçülebilir iyileşme görmek gerekir.

Bu yüzden onarıcı tarımda aşağıdaki göstergeler düzenli aralıklarla izlenir:

Toprak organik maddesi,

Su tutma kapasitesi,

Mikrobiyal aktivite,

Toprağa gömülen karbon miktarı,

Bitki çeşitliliği,

Yaban hayatı göstergeleri (böcekler, kuşlar, toprak canlıları).

Bu veriler, üreticinin yol haritasını bilimsel temele oturtmasını ve her sezon bir öncekinden daha yüksek onarım etkisi yaratmasını sağlar.

Çiftçi için bu göstergeler, sadece tablolar ve grafiklerden ibaret değil, “Doğru yoldayım” diyebilmenin, emeğinin karşılığını somut olarak görmenin yollarıdır. Toprağın dili sayılarla konuştuğunda, değişimi hem hissedebilir hem de kanıtlayabilirsiniz.

GELECEĞİN TARIMI ONARICI TARIM

Onarıcı tarım, çevresel, ekonomik ve sosyal boyutlarıyla tarımı kökten yeniden düşünmeye davet eden bir yaklaşım.

Toprağı canlandırır,

Biyolojik çeşitliliği korur ve artırır,

Karbon depolayarak iklim kriziyle mücadeleye katkı sunar,

Kuraklık ve aşırı hava olaylarına karşı daha dayanıklı ekosistemler yaratır,

Çiftçilerin ve yerel toplulukların refahını güçlendirir.

Bugün dünya, gıda güvenliğini, iklim krizini ve ekosistem kaybını aynı anda konuşuyor. Onarıcı tarım, bu üç büyük soruna aynı anda cevap verebilen nadir yaklaşımlardan biri. Doğayla çatışmak yerine onunla birlikte hareket eden, gelecek kuşaklara yaşanabilir topraklar bırakmayı hedefleyen geleceğin tarımsal üretim modeli, bir dönüşüm çağrısı. Bu çağrıya kulak vermek hem toprağa hem de kendimize verebileceğimiz en güçlü sözlerden biri.

Tercih basit, ama etkisi büyük: Toprağı tüketen tarafta mı kalacağız, yoksa onu onaranların tarafında mı?

ONARICI VE SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIM ÇALIŞMALARIMIZ

Sürdürülebilir tarımı kadınların ve gençlerin güçlenmesi, iş modelimizin dayanıklılığı ve paydaşlarımızla kurduğumuz uzun vadeli ilişkiler açısından stratejik bir öncelik olarak görüyoruz. Çiftçilerimizle birlikte toprağın onarımını desteklerken aynı zamanda yerel ekonomiyi, kırsal kalkınmayı ve gıda sistemlerinin geleceğini de gözetiyoruz.

Anadolu Meraları ile birlikte geliştirdiğimiz Tarladan Şişeye Onarım Programı ve Tarladan Şişeye Onarımı Mayalamak yaklaşımıyla tedarik zincirimizin kalbinde yer alan üreticilerimizle omuz omuza çalışıyoruz. Özellikle kadın üreticiler ve genç çiftçilere odaklanarak onarıcı tarım pratiklerini yaygınlaştırmayı hedefliyoruz.

Sürdürülebilir tarım çalışmalarımız

Onarıcı tarım yaklaşımını iş modelimize entegre ettiğimiz projelerle toprağın sağlığını, su kaynaklarının verimli kullanımını ve biyolojik çeşitliliği destekliyoruz. Bu çalışmalarımızın detaylarını incelemek için buraya tıklayabilirsin.

Onarıcı Tarım Kılavuzumuz

Çiftçilerimizin iklim krizi, toprak sağlığı, döngüsel ekonomi ve finansman yöntemleri gibi konularda bilgi ve kapasitesini artırmayı amaçlayan bir kılavuz hazırladık. Bu kılavuz hem kadın hem genç çiftçiler için pratik öneriler ve örnek uygulamalar içeriyor. Kılavuzu incelemek için buraya tıklayabilirsin.

Fikir Maratonu

Anız yakma gibi kronik sorunlara çözüm bulmak için paydaşlarımızla birlikte bir fikir maratonu yürütüyoruz. Çiftçilerin, uzmanların, gençlerin ve girişimcilerin bir araya geldiği bu süreçte sahada uygulanabilir, yenilikçi ve ölçeklenebilir çözümler geliştiriyoruz. Fikir maratonu hakkında daha fazla bilgi edinmek için buraya tıklayabilirsin.

Eğitim ve kapasite geliştirme programlarımız

Onarıcı tarım, iklim değişikliği ile uyum, döngüsel ekonomi ve finansal okuryazarlık gibi başlıklarda düzenlediğimiz eğitimlerle üreticilerimizin bilgi birikimini güçlendiriyoruz. Bu eğitimlerin önemli bi